| اهراب نیوز:از جمله آثار مهم و تاریخی شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی، نسخه خطی و چاپ نشده سفرنامه بافت است.این عالم ربانی در سی‌ام آذر ۱۳۴۷ شمسی مصادف با روز عید سعید فطر از سوی رژیم پهلوی به سبب ایراد خطبه‌ای تاریخی، به مدت شش‌ماه به بافت کرمان تبعید می‌شوند.وی با علاقه و ذوق از روز نخست دست به نگارش حوادث و وقایع و خاطرات گذشته و حال خود می‌زند.این اثر تنها سفرنامه صِرف تاریخی نیست که سخن از گشت‌و‌گذار و گفت‌وگو از مناظر و مرایا باشد؛ بلکه سوز و گداز رادمردی از هوا رسته و از فراز و نشیب زندگی، به ابد پیوسته است.این عالم شهید در دیگر آثار خود در بیان معرفی این اثر اشاره‌ای دارند که نمونه‌هایی از آنها در پی‌می‌آید.«سفرنامه بافت که در سفر اجباری به استان کرمان نگارش یافته است؛ شامل تواریخ و مطالب علمی و مشاهدات وقایع عصر حاضر و اوضاع و احوال که به وقوع پیوسته از باب الکلام یجرّ‌الکلام بدون این‌که مسوده نمایم، به رشته تحریر کشیده شده است.»[۱]در جای دیگر چنین می‌نویسد:«تبلیغات خلاف واقع در حق بزرگان دین که ورثه ائمه طاهرین هستند، در هر دوره به شکلی روی کار آمده چنانچه در حق ائمه معصومین(س) در عصر خودشان تهمت‌ها و افتراها و اکاذیب به آنها نسبت داده‌اند، در حق نوّاب عام آن حضرات و علمای اعلام نیز نظائر آنها را گفته‌اند، شمه‌ای از آنها را در کتاب(سفرنامه بافت) نگارش داده و مقداری از آنچه در عصر حاضر به وقوع پیوسته به قلم آورده و اوضاع علمای سوء و متشبهین به علما را شرح داده‌ام.»[۲]با توجه به اینكه آن شهید بعد از پایان دوران تبعید در بافت کرمان بلافاصله برای ادامه تبعید به زنجان منتقل می‌شوند؛ از این‌رو حوادث مربوط به دوران اقامت در آن شهر را نیز به قلم می‌آورند، پس در واقع سفرنامه بافت شامل سفرنامه زنجان نیز می‌شود؛ چنان‌که خود می‌نویسند:«... پس از مراجعت از آن سفر [بافت کرمان] باز در زنجان به اقامت اجباری قریب به شش‌ماه بودم و از مهربانی‌های اهالی محترم زنجان عموماً و از مهمان‌نوازی و محبت‌های بی‌پایان صدیقنا الاخ الامجد علامه جلیل آیت‌الله آقای حاج آقا عزالدین حسینی[۳] دامت برکاته خصوصاً کاملاً برخوردار بوده و به ویژه از مذاکرات علمی و مباحثات فقهی و ادبی و تاریخی که در حضور آن برادر مکرّم معظم واقع می‌شد، صفای عجیب و حفوظ روحی غریب داشت که به وصف نمی‌آید و به عبارت نمی‌گنجد و مقداری از آن حوادث و تواریخ در کتاب(سفرنامه بافت) شرح داده شده است...»[۴]این سفرنامه به دست کسی به نگارش درآمده که خود در اوج جریان‌های سال‌های ۱۳۴۷ و ۱۳۴۸ رهبری نهضت آذربایجان را به عهده داشته است، تا جایی که ایشان در اسناد ساواک به عنوان«خمینی آذربایجان»[۵] لقب یافته است، از منابع دست اول و پراهمیت به شمار می‌رود؛ از این‌رو مأموران ساواک احتمال می‌دادند که وی مشغول تدوین کتابی است که در آن مطالبی را علیه حکومت و رژیم بیان می‌کند.چنان كه یکی از آنها چنین گزارش می‌دهد:«نامبرده بالا(سید محمدعلی قاضی طباطبایی) اوقات بیکاری خود را صرف مطالعه و نوشتن کتابی می‌نماید که در نوشتن کتاب مزبور، جانب احتیاط را از دست نداده و تاکنون کسی از نام اصلی و متن آن اطلاعی به‌دست نیاورده است.نظریه منبع: هنگامی که کسی وارد اتاق می‌شود، مشارالیه کتاب را مخفی و از دید وارد شوندگان مخفی می‌نماید و نیز هنگامی که شخصاً از منزل خارج می‌شود، کتاب را در چمدان خود پنهان و آن را قفل می‌کند.نظریه رهبر عملیات: بعید نیست که مشارالیه در کتاب مزبور ضمن درج داستان زندگی خود در مورد دستگاه‌های مملکتی مطالبی نوشته و نیز انتقاداتی بنماید.»[۶]پس زمان نگارش این سفرنامه از دی‌ماه ۱۳۴۷ تا آذرماه ۱۳۴۸ هـ ش یعنی تا زمان برگشت از تبعید زنجان به تبریز ادامه داشته است؛ اما از نظر پوشش موضوعی به هیچ صورت مقید به زمان یادشده نیست و حوادث و وقایع خارج از این زمان را نیز شامل می‌شود. سفرنامه بافت در چهار دفترچه یادداشت در قطع جیبی در سطر‌های بین پانزده تا نوزده است که جمعاً ۱۰۵۹ صفحه به صورت مسلسل شماره خورده و با خط تحریری شکسته زیبا به رشته تحریر درآورده‌اند.موضوعات و مطالب کتاب:این کتاب در موضوعات مختلف از نظر سیاسی، اجتماعی، علمی، فقهی و تاریخی و بیشتر با بیان خاطرات سیاسی، اجتماعی نگارش یافته و درباره پیشینه و عملکرد افراد و رجال سیاسی و دینی سخن گفته و بنا به تصریح آن مرحوم در سفرنامه، نوشتن این خاطرات از روی یقین و بدون غرض و سخن دل است که به حق گنجینه‌ای ارزشمند در تاریخ معاصر ایران به خصوص آذربایجان است که برای اولین‌بار به لطف بی‌دریغ خلف صالح و شایسته آن شهید، حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمد‌تقی قاضی طباطبایی در اختیار راقم این سطور گذاشته شد که برای نخستین‌بار قسمت‌هایی از آن را به مناسبت‌ها و اقتضای موضوعات کتاب«زندگانی و مبارزات آیت‌الله قاضی طباطبایی» به صورت مستقیم نقل کرده‌ایم، در کتاب یادشده در بخش اسناد ذیل سند شماره ۳۷ تصویر چهار صفحه اول متن سفرنامه چاپ شده است و همچنین فقرات و مطالبی مربوط به جریان تبعید والد ماجدشان حاج میرزا باقر آقا به همراه همسر و فرزندانش به تهران و مشهد و ملاقات با تیمورتاش و اصرار وی برای دیدار با رضاشاه و امتناع میرزا باقر آقا[۷]، ملاقات آیت‌الله قاضی با شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی به همراه پدرشان در مشهد[۸]، جریان آزار و اذیت ملاهای تبریز به مرحوم میرزا فتاح شهیدی صاحب شرح مکاسب[۹]، شایعه خویشاوند‌بودن ایشان با فرح دیبا[۱۰]، داستان ولادت خودشان به یمن ذکر و دعای مرحوم میرزا مهدی درویش تبریزی از عرفای گمنام در حق والد ماجدشان[۱۱]، شرح مفصل دیدار دوم ایشان با شیخ حسنعلی نخودکی در قریه نخودک مشهد به همراه پدرشان و دریافت دعا و همچنین نذر یک دست لباس برای امام خمینی(ره) برای صاحب اولاد شدن[۱۲]، جریان خواب همسر میزبان ایشان در ایام تبعید بافت قبل از ورود به منزل آنها و همچنین چگونگی جدا‌شدن مأموران تحویل وی به بافت[۱۳]، ماجرای اولین دستگیری شهید به همراه سایر علمای تبریز و انتقال آنها به زندان قزل قلعه در سال ۱۳۴۲ [۱۴]، بی‌احترامی و اهانت به وی در مجالس از سوی عوامل ساواک و روحانیان وابسته به دربار[۱۵]، رونوشت بعضی مکاتبات سیاسی با افراد مختلف و مراجع، مسائل مربوط به حوزه‌های علمیه تبریز، قم، نجف و بیوت مراجع تقلید و اطرافیان آنها و صدها موضوع دیگر را از قبیل مبارزات علمای آذربایجان در مشروطه، دوره رضاشاه، دوره پیشه‌وری، جریان‌های فداییان اسلام و چگونگی برخورد مراجع آن زمان به‌ویژه آیت‌الله بروجردی و ... شامل می‌شود.امید است با همت والای خلف صالح این شهید عالی‌مقام، این اثر عظیم به عالم طبع قدم گذارد و انتشار یابد تا آرزوی آن شهید عالم برآورده شود؛ به یقین با انتشار این اثر گرانبها قسمتی از نقاط مبهم تاریخ معاصر ایران روشن خواهد شد.*دكتر صمد اسمعیل زاده؛ محقق و نویسنده |  |
↧
شهید قاضی (امام)خمینی آذربایجان در زنجان
↧